Vespertine | Ο ευφυής μικρόκοσμος της Bjork γίνεται 20 χρονών

Στη διάρκεια των 90s η Ισλανδή Björk κατόρθωσε να κυκλοφορήσει τρεις εμβληματικούς δίσκους, αρκετούς για να την καταστήσουν σύμβολο της εναλλακτικής και τριπ χοπ μουσικής. Ωστόσο, με το Vespertine, που κυκλοφόρησε στις 27 Αυγούστου 2001 απέδειξε πως τη νέα χιλιετία οι πειραματισμοί της δε βρίσκουν ταβάνι και ο ήχος της γίνεται ολοένα και πιο εκλεπτυσμένος.

Για πρώτη φορά στην καριέρα της, η μουσικός κάπου στο 1998 επιχείρησε να συνθέσει ένα δίσκο εξ’ ολοκλήρου μόνη στο laptop της. Ήταν η στιγμή που απελευθερώθηκε από το στούντιο και διεκδίκησε απόλυτη ανεξαρτησία. Την εποχή εκείνη, όσο το διαδίκτυο και η ψηφιακή μουσική δεν ήταν τόσο διαδεδομένα, εμφανίστηκε το Napster, ο πρόγονος των torrent, που επέτρεπε στους χρήστες να κατεβάζουν δωρεάν μουσική. Όταν όλοι τάσσονταν κατά του, το πρωτοπόρο πνεύμα της Björk αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει προς όφελός της.

Για τη σύνθεση του νέου της άλμπουμ αξιοποίησε όργανα που δεν θα αλλοιώνονταν όταν τα τραγούδια της κατέβαιναν από το internet και έπαιζαν σε ηχεία υπολογιστή, όπως έγχορδα, τσελέστα, άρπα, μουσικά κουτιά και χορωδίες. Μουσικά πρόκειται για δίσκο με πολυδιάστατες επιρροές: glitch, ατμοσφαιρική, trip hop και art pop είναι μερικές εξ αυτών. Στιχουργικά πραγματεύεται το σεξ, την ενδοστρέφεια και την αγάπη, σκιαγραφώντας την τότε σχέση της με τον Matthew Barney.

Το Homogenic (1997) ήταν ένας εξωστρεφής δίσκος και τα κομμάτια αναπτύσσονταν γύρω από βαριά ηλεκτρονικά beats, που μιμούνταν ήχους ηφαιστείων και πιδάκων της Ισλανδίας. Εκ διαμέτρου αντίθετα, το Vespertine αποτυπώνει τον εσωστρεφή και ντροπαλό χαρακτήρα της πειραματικής καλλιτέχνιδας, φτιαγμένο για να το ακούει κανείς στο σπίτι με μια κούπα κακάο.

Κάθε τραγούδι μπορεί να έχει ως και τριάντα μικροσκοπικά beats, για τη σύνθεση των οποίων δούλευε τρία χρόνια. Τα δημιούργησε στο σπίτι ηχογραφώντας ήχους όπως το τη θραύση πάγου, το ανακάτεμα τραπουλόχαρτων, το άνοιγμα των χειλιών και άνθη δέντρων που ανοίγουν, με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού ντουέτου Matmos. Έπειτα, μεγέθυνε αυτούς τους ήχους, γεννώντας ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Στις live εμφανίσεις επιδεικνύονται μερικές από τις αντισυμβατικές αυτές πρακτικές, με τη μουσικό να περπατάει στον πάγο και το ζευγάρι των Matmos άλλοτε να ανακατεύει χαρτιά κι άλλοτε να χαϊδεύεται τρυφερά με κεχριμπάρι, προκαλώντας στατικό ηλεκτρισμό.

Κάθε κομμάτι είναι ένας μικρόκοσμος συναισθημάτων και ήχων, με την ιδιαίτερη φωνή της να συνοδεύεται άλλοτε από επαναλαμβανόμενα loops, άλλοτε από μαγευτικές χορωδίες και άλλοτε από έγχορδα ή ASMR ήχους. Η αισθητική και τα βίντεο του δίσκου απομακρύνονται από την υπερβολή και κινούνται σε πιο μίνιμαλ μονοπάτια. Στo “Hidden Place” εμφανίζεται άβαφη, με υγρά να κυλούν από τα μάτια στα ρουθούνια της, απεικονίζοντας μια λούπα συναισθημάτων. Το “Pagan Poetry”, μια προσευχή αγάπης στο σύντροφό της, απαγορεύτηκε από το MTV γιατί πρόβαλλε καλυμμένες σκηνές σεξ με τον Matthew και την ίδια να κάνει piercing ένα ολόκληρο νυφικό φόρεμα του Alexander McQueen πάνω της.

Το Vespertine είναι ένα ντροπαλό αριστούργημα, στο οποίο η Björk υμνεί την αγάπη, άλλοτε με αγνό και άλλοτε με πιο λάγνο τρόπο. Δεν πρόκειται για μια τετριμμένη συλλογή από love songs, αλλά ένα ατμοσφαιρικό ταξίδι στην ψυχοσύνθεση της ερωτευμένης μουσικού. Είναι η θεοποίηση της αγάπης και του σεξ, σε βαθμό που μοιάζει με αίρεση ή παγανιστική λατρεία.

Τα συναισθήματα είναι ακόμα πιο έντονα, όταν γνωρίζουμε ότι δεκαπέντε χρόνια έπειτα στη θέση των περλών που κοσμούσαν το στήθος της θα ανοίξει μια τεράστια πληγή από το τέλος αυτής της ειδυλλιακής σχέσης, με το Vulnicura (2015) να περιγράφει το οδυνηρό της ταξίδι προς τη θεραπεία. Ο δίσκος είναι τόσο διαχρονικός – όπως όλοι της άλλωστε – που θα μπορούσε να είχε κυκλοφορήσει μόλις φέτος και ενώ το 2001 φαντάζει τόσο μακρινό, τα συναισθήματα παραμένουν έντονα.