Vespertine | Ο ευφυής μικρόκοσμος της Bjork γίνεται 20 χρονών

Μέσα στη δεκαετία του ’90 η Ισλανδή Björk κατόρθωσε να κυκλοφορήσει τρεις εμβληματικούς δίσκους, που ήταν αρκετοί για να την καταστήσουν σύμβολο της εναλλακτικής και τριπ χοπ μουσικής. Ωστόσο, ο τέταρτος δίσκος της Vespertine κυκλοφόρησε στις 27 Αυγούστου 2001 και ήταν η απόδειξη πως τη νέα δεκαετία έχει ακόμη περισσότερη διάθεση να πειραματιστεί και να κάνει τον ήχο της ακόμα πιο εκλεπτυσμένο.

Για πρώτη φορά η μουσικός στα τέλη των 90s επιχείρησε να συνθέσει ένα δίσκο εξ’ ολοκλήρου μόνη στο laptop της. Ηχητικά, είναι ένας δίσκος με πολυδιάστατες επιρροές: glitch, ατμοσφαιρική μουσική, trip hop και art pop είναι μερικές από αυτές. Θεματικά, πραγματεύεται το σεξ και την αγάπη, σκιαγραφώντας την τότε σχέση της με τον Matthew Barney.

Την εποχή εκείνη, το διαδίκτυο και η ψηφιακή μουσική δεν ήταν τόσο διαδεδομένα, ωστόσο όταν εμφανίστηκε το Napster κι επέτρεπε στους χρήστες να κατεβάζουν δωρεάν μουσική, το πρωτοπόρο πνεύμα της Björk το χρησιμοποίησε υπέρ της. Για τη σύνθεση του νέου της άλμπουμ χρησιμοποίησε όργανα που δεν θα αλλοιώνονταν όταν τα τραγούδια της κατέβαιναν διαδικτυακά και έπαιζαν σε ηχεία υπολογιστή, όπως έγχορδα, τσελέστα, άρπα, μουσικά κουτιά και χορωδίες.

Το Homogenic (1997) ήταν ένας εξωστρεφής δίσκος και τα κομμάτια αναπτύσσονταν γύρω από βαριά ηλεκτρονικά beats, που μιμούνταν ήχους ηφαιστείων και πιδάκων της Ισλανδίας. Αντίθετα, το Vespertine αποτυπώνει τον εσωστρεφή και ντροπαλό χαρακτήρα της πειραματικής καλλιτέχνιδας, φτιαγμένο για να το ακούει κανείς στο σπίτι με μια κούπα κακάο.

Κάθε τραγούδι μπορεί να έχει ως και τριάντα μικροσκοπικά beats που της πήραν τρία χρόνια να ολοκληρώσει. Τα δημιούργησε στο σπίτι ηχογραφώντας ήχους όπως το τη θραύση πάγου, το ανακάτεμα τραπουλόχαρτων, το άνοιγμα των χειλιών και άνθη δέντρων που ανοίγουν, με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού ντουέτου Matmos. Έπειτα, μεγέθυνε αυτούς τους ήχους, δημιουργώντας νέες ηχητικές διαστάσεις. Στις live εμφανίσεις επιδεικνύονται μερικές από τις αντισυμβατικές αυτές πρακτικές, με τη μουσικό να περπατάει στον πάγο και το ζευγάρι των Matmos άλλοτε να ανακατεύει χαρτιά κι άλλοτε να χαϊδεύεται τρυφερά με κεχριμπάρι, προκαλώντας στατικό ηλεκτρισμό.

Κάθε κομμάτι είναι ένας μικρόκοσμος συναισθημάτων και ήχων, με την ιδιαίτερη φωνή της να συνοδεύεται άλλοτε από επαναλαμβανόμενα loops, άλλοτε από μαγευτικές χορωδίες και άλλοτε από έγχορδα ή ASMR ήχους. Η αισθητική και τα βίντεο του δίσκου απομακρύνονται από την υπερβολή και κινούνται σε πιο μίνιμαλ μονοπάτια. Στo “Hidden Place” εμφανίζεται άβαφη, με υγρά να κυλούν στο πρόσωπό της συμβολίζοντας τα συναισθήματα. Το “Pagan Poetry”, ένας ύμνος αγάπης στο σύντροφό της, απαγορεύτηκε από το MTV γιατί πρόβαλλε καλυμμένες σκηνές σεξ με το σύντροφό της και την ίδια να κάνει piercing ένα νυφικό φόρεμα του Alexander McQueen πάνω της.

Το Vespertine είναι ένα εσωστρεφές αριστούργημα, στο οποίο η Björk υμνεί την αγάπη, άλλοτε με αγνό και άλλοτε με πιο λάγνο τρόπο. Δεν πρόκειται για μια τετριμμένη συλλογή από love songs, αλλά ένα ατμοσφαιρικό ταξίδι στην ψυχοσύνθεση της ερωτευμένης μουσικού. Είναι η θεοποίηση της αγάπης και του σεξ, σε βαθμό που μοιάζει με αίρεση ή παγανιστική λατρεία.

Τα συναισθήματα είναι ακόμα πιο έντονα, όταν γνωρίζουμε ότι δεκαπέντε χρόνια έπειτα στη θέση των περλών που κοσμούσαν το στήθος της θα ανοίξει μια τεράστια πληγή από το τέλος αυτής της ειδυλλιακής σχέσης, με το Vulnicura (2015) να περιγράφει το οδυνηρό της ταξίδι προς τη θεραπεία. Ο δίσκος είναι τόσο διαχρονικός – όπως όλοι της άλλωστε – που θα μπορούσε να είχε κυκλοφορήσει μόλις φέτος και ενώ το 2001 φαντάζει τόσο μακρινό, τα συναισθήματα παραμένουν έντονα.