Παραδοσιακή μουσική: Της Ελλάδος τα τραγούδια

Η παράδοση λένε πως μένει μέσα μας «ριζωμένη» για πάντα.

Από τη μία άκρη ως την άλλη, η χώρας μας χαρακτηρίζεται από πλούσια ηχοχρώματα. Από τον Πόντο και την Κρήτη ως την Ήπειρο, η παράδοση προσδιορίζεται από τραγούδια που ο δημιουργός τους παραμένει… άγνωστος. Με τη συμβολή πολλών ανθρώπων και με το πέρασμα του χρόνου, αυτή η παράδοση διασώζεται μέχρι και τις μέρες μας.

Πάμε να γνωρίσουμε μερικά παραδοσιακά τραγούδια ανά περιοχή.

Οι Θρακιώτες είχαν πάντα μια πολύ στενή επαφή με τη μουσική. Η βόρεια Θρακιώτικη μουσική χαρακτηρίζεται από πολλά βαλκανικά στοιχεία αλλά και από τη μικρή επιρροή των βυζαντινών. Η δυτική μουσική αποτελεί κάτι το ξεχωριστό από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για μια έντονη μουσική που τη συνοδεύουν η μάσα, η γκάϊντα, η φλογέρα και η θρακιώτικη λύρα. Μια από τις γνωστότερες μουσικές αποτελεί η «μπαϊντούσκα» και ο «ζωναράδικος». Όσον αφορά τα τραγούδια μπορούμε να αναφερθούμε στην «Πιρπιρούνα» (παραδοσιακό τραγούδι την περίοδο της αναβροχιάς) και το «Την καρδιά μ’ την κλειδούμενη».

Τα νησιώτικα τραγούδια είναι μια ευρεία κατηγορία από μόνα τους. Μπορούν να διακριθούν στα τραγούδια των Δωδεκανήσων, των Κυκλάδων και του Βορείου Αιγαίου.

Από την όμορφη Λέσβο ακούμε το «Φέτο το καλοκαιράκι», ένα τραγούδι αγάπης με πολλούς συμβολισμούς.

Χαρακτηριστικό άσμα της ξενιτιάς από τις Κυκλάδες αποτελεί το «Θάλασσ’ απ’ όλα τα νερά».

Και μιας που πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, το «Πάλιν άκουσετ’ άρχοντες» αποτελούν τα παραδοσιακά κάλαντα της Αστυπάλαιας και της Τήλου.

Γενικότερα, χαρακτηριστική φωνή για τα νησιώτικα είναι αυτή του Γιάννη Πάριου.

Οι Σαρακατσάνοι είναι μια από τις αρχαιότερες φυλές της Ευρώπης που κατοικούσαν στις παρυφές της Πίνδου. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διασκορπίστηκαν σε όλα τα Βαλκάνια. Τραγουδούσαν μόνο με το στόμα τους χωρίς τη συνοδεία οργάνων. Τα μουσικά όργανα εμφανίστηκαν αργότερα και η φλογέρα αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι των τραγουδιών αυτών. Μεταξύ τους ξεχωρίσουμε το «Τριανταφυλλένια κίνησε», το «Σαράντα όρκους έκανα» και το «Μια βολά είναι η λεβεντιά».

Στην ελληνική μουσική παράδοση ανήκουν και τα τραγούδια της Κύπρου. Παρά την κατάκτησή της από του Πέρσες, του Ρωμαίους και τους Τούρκους, κατάφερε να διατηρήσει τη μουσική της παράδοση. Ένα πολύ γνωστό τραγούδι της νήσου είναι «Τα ριάλια». Τα όργανα που συνοδεύουν την Κυπριακή μουσική είναι η φλογέρα, το πιδκιαύλι, η ταμουτσιά και τα σφυρίγματα. Άλλα τραγούδια που μπορούμε να αναφέρουμε είναι το «Πουκάτω στην τριανταφυλλιάν», τη «Ροδαφνούσα» και το «Αγάπησα την που καρκιάς».

Οι Καραγκούνηδες μπορούν να θεωρηθούν απόγονοι των πρώτων κατοίκων του Θεσσαλικού κάμπου. Τα τραγούδια τους έχουν ως κύριο θέμα την Καραγκούνα γυναίκα. Αποτελούν ύμνοι στη γυναίκα και τη μάνα γη. Τα μουσικά τους όργανα είναι το βιολί, το λαούτο, το σαντούρι, το ντέφι, η φλογέρα, τα ζήλια (νταϊρές) και το κλαρίνο.

Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, η μουσική επηρεάστηκε κυρίως από τη Ρούμελη, από τους βλάχους, την Ήπειρο και τη δυτική Μακεδονία. Παλιά τα γλέντια τους ήταν χωριστά, άντρες και γυναίκες, με εξαίρεση τα μεγάλα πανηγύρια και τους γάμους. Στη μουσική τους μπορούμε να ξεχωρίσουμε τραγούδια από την Καλαμπάκα (Ποια ήταν αυτήν που πέρασε) και το Πήλιο (Ανάμεσα τρεις θάλασσες).

Ο Πόντος έχει τη δικιά του μουσική παράδοση που υμνεί τον έρωτα, τον θρίαμβο και τις συμφορές του λαού του. Το ποντιακό τραγούδι είναι διαχρονικό και συμπεριλαμβάνει την ποντιακή λύρα, το νταούλι και το γαβάλ (φλογέρα). Οι χοροί «Κότσαρι», «Ομάλ» και «Πυρρίχιος» αποτελούν σημαντικές μουσικές για τον Πόντο. Παραδοσιακά του τραγούδια είναι το «Ας έμουν παληκάρι δώδεκα χρονών» και το «Η καμπάνα του Πόντου».

Η μουσική των Επτανήσων και των Σποράδων διακρίνεται από τραγούδια της Λευκάδας (Εδώ διαβαίνει ο Λάζαρος) και της Κέρκυρας (Σήμερο μάγοι έρχονται). Το τραγούδι «Της Άρτας το γιοφύρι» παρόλο που μας διηγείται τον μύθο του γεφυριού, αποτελεί παραδοσιακό τραγούδι της Σκιάθου. Στην μουσική αυτή κυριαρχούν οι καντάδες ενώ ακούμε τους ήχους της κιθάρας και του μαντολίνου.

Η μουσική της Ρούμελης ή αλλιώς της Στερεάς Ελλάδας περιλαμβάνει κυρίως τραγούδια που υμνούν την περιοχή που πρωτοστάτησε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Πολλά τραγούδια της Στερεάς χαρακτηρίζονται ως κλέφτικα ενώ έχουν μεγάλο θρησκευτικό και πατριωτικό περιεχόμενο. Μερικά από αυτά που μπορούμε να ξεχωρίσουμε είναι το «Οι κλέφτες απ’ τα άγραφα», το «Εδώ το λένε Ρούμελη» και το «Βελούχι».

Η Μακεδονία είναι η πιο «πλούσια» περιοχή της Ελλάδος σε λαϊκά δρώμενα, σε χορούς και σε τραγούδια. Με βασικά μουσικά όργανα την κορνέτα, την τρομπέτα, το τύμπανο, το νταούλι και το πιατίνι, η μουσική της Μακεδονίας διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Παραδοσιακά τραγούδια εδώ αποτελούν το «Σαρένι Τσουράπι», ο «Μπερντές», η «Γερακίνα», η «Σουλτάνα» και το «Απάνω στην τριανταφυλλιά» (Χαλκιδική).

Η μουσική και τα τραγούδια της Κρήτης αποτελούν τα αρχαιότερα στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή μουσική. Η φωνή του Νίκου Ξυλούρη «έντυσε» μοναδικά πολλά και γνωστά τραγούδια του νησιού. Η μαντούρα, το λαούτο και η κρητική λύρα αποτελούν βασικά μουσικά όργανα της περιοχής. Από τις γνωστότερες μουσικές (και χορούς συνάμα) αποτελούν το πεντοζάλι, η σούστα, οι πηδηχτοί και ο καστρινός. Από το κορυφαίο άσμα τον «Ερωτόκριτο», σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μουσικές, η Κρητική συνεχίζει να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα.

Τα τραγούδια της περιοχής της Πελοποννήσου ή αλλιώς του Μοριά είναι κυρίως πατριωτικά, επαναστατικά, εθνικιστικά και κλέφτικα λόγω της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Υμνούν τον αγώνα, την ανδρεία και την τόλμη των αγωνιστών μας. Το κλαρίνο, ο αυλός και η πίπιζα είναι τα σημαντικότερα μουσικά όργανα που συνόδευαν το τραγούδι της Πελοποννήσου, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε και το βιολί.

Τα τραγούδια της Μικράς Ασίας ανήκουν και αυτά στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Η μουσική αυτή κατέφτασε στην Ελλάδα μαζί με τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Αυτήν εναλλάσσεται από αργή σε γρήγορη. Μπορούμε να διακρίνουμε μουσικά όργανα που δεν βλέπουμε σε πολλές περιοχές. Αυτά είναι: το κανονάκι, η πολίτικη λύρα, το πολίτικο σαντούρι και το ούτι.

Τέλος, η μουσική παράδοση της Ηπείρου αποτελεί πραγματικά έναν μεγάλο πολιτιστικό θησαυρό. Η μουσική της περιοχής είναι μονοφωνική αλλά και πολυφωνική. Ο κύριος ρυθμός είναι ο συρτός στους ήχους του κλαρίνου, της φλογέρας και του λαούτου. Το θέμα των τραγουδιών ποικίλει, από γαμήλια και αισθηματικά ως ποιμενικά και ηρωικά. Τα γνωστότερα τραγούδια που μπορούμε να αναφέρουμε είναι το «Καίγομαι και σιγολιώνω», το «Μάγια μου ‘χεις καμωμένα», το «Γιάννη μου το μαντήλι σου» και το «Κοντούλα λεμονιά».

Και επειδή αν δεν παινέψεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει, το «Να ‘χα κρασάκι να ‘πινα» και το « Ώρα καλή σου Πασχαλιά» είναι παραδοσιακά τραγούδια της Δεσκάτης Γρεβενών. Το «Ώρα καλή σου Πασχαλιά» ακούγεται κάθε χρόνο στον αποχαιρετισμό της Πασχαλιάς, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής. Το τραγούδι συνοδεύει το σπάνιο έθιμο της Ανδρομάνας.