Στον ανατρεπτικό δέκατό της δίσκο, η Björk αναχωρεί από ένα ουτοπικό σύμπαν που η ίδια έχτισε στα σύννεφα και συνεχίζει τους εξωφρενικούς της μουσικούς πειραματισμούς στο έδαφος της Γης. Αδημονώντας για την κυκλοφορία του, εγώ και ο αγαπημένος Τάσος Μπάνος είμαστε εδώ για να το εγκωμιάσουμε.
Προκειμένου να διαχειριστεί έναν οδυνηρό χωρισμό, η μουσική ιδιοφυία συνέθεσε τους δίσκους Vulnicura (2015) και Utopia (2017). Αν ο πρώτος ήταν ένα κολαστήριο, που χρονολογούσε το φρικτό θάνατο της αγάπης, ο δεύτερος ήταν ένα εναέριο καταφύγιο που δημιούργησε, ώστε να θεραπεύσει την πληγή της. Στο ολοκαίνουριο Fossora, η Björk γειώνεται ξανά και αναζητά απαντήσεις σκάβοντας στο χώμα και τις ρίζες.
Ο τίτλος είναι ένας νεολογισμός που η ίδια επινόησε, προσθέτοντας θηλυκή κατάληξη στη λατινική λέξη για τον “εκσκαφέα”. Σκάβοντας κι εκείνη, αναζητά απαντήσεις για τη μητρ΄ότητα, τη γυναικεία φύση και το περιβάλλον. Κομβική, ωστόσο, είναι η επιλογή των μανιταριών, ως συμβολισμός της επικοινωνίας, διότι προσδίδουν ψυχεδέλια, απλώνονται παντού και μπορούν να ανακυκλώσουν κάθε νεκρή και μολυσμένη ύλη, φέρνοντας ξανά ζωή.
To logo του Fossora σε μια ιδιαίτερη γραμματοσειρά από την m/m (paris).
Κλαρινέτα, όμποε, τρομπόνια και θορυβώδη gabber* beats χρησιμοποιήθηκαν, ώστε να αποδώσουν τη σκοτεινή, βρυώδη και λασπ΄΄ωδη διάθεση του Fossora. Σκληρά μπάσα διαδέχτηκαν τα ελαφριά φλάουτα του Utopia, ενώ πολλές από τις αργές, ορχηστρικ΄ές συνθέσεις καταλήγουν σε ηλεκτρονικά ξεσπάσματα. Κατά την ίδια, είναι μουσική για όσους κλαμπάρουν στο σαλόνι, εμπνευσμένη από τα οικιακά DJ Set με φίλους της στην περίοδο της πανδημίας. Είναι η πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες, που η μουσικός δεν μένει αυστηρά στο πλαίσιο του concept όσον αφορά την επιλογή οργάνων. Αντίθετα, κάθε κομμάτι έχει μοναδικό χαρακτήρα και ηχόχρωμα, ενώ παρατηρούνται πισωγυρίσματα σε πολυάριθμα στυλ από όλη της την καριέρα.
*Η gabber αποτελεί μουσικό υποείδος της hardcore techno, που γεννήθηκε στην Ολλανδία. Εμπνεύστηκε τον ήχο από τη μουσική του διδύμου Gabber Modus Operandi από την Ινδονησία, με τους οποίους συνεργάστηκε στο δίσκο.
Track-by-track commentary
Την αρχή κάνει το χορευτικό και διασκεδαστικό lead single του δίσκου “Atopos” (από την ελληνική λέξη ἄτοπος, δηλαδή ο ασυνήθιστος, εκτός τόπου), το οποίο χαρακτηρίστηκε δικαίως από την Björk ως η ταυτότητα του δέκατου δίσκου της, με τα μπάσα κλαρινέτα και τα σκληρά μπάσα των Gabber Modus Operandi να αποτελούν σήμα κατατεθέν του.
Στο ρομαντικό και υδάτινο “Ovule” η ισλανδή καλλιτέχνιδα μας περιγράφει την δική της ερμηνεία για τον έρωτα, καλύπτοντας όλα τα φάσματα και τις μορφές που αυτός μπορεί να αποκτήσει σε μια σχέση. Ηχητικά αποτελεί μια πανδαισία από χάλκινα πνευστά, reggaeton beats και ψηφιακά μιξαρισμένα φωνητικά.
Στιγμιότυπο από το βίντεο του Ovule, σε σκηνοθεσία Nick Knight
Ακολουθεί το μικροκοσμικό και ιντερλουδικό “Mycelia” που αποτελεί και το πιο χρωματικ΄ο σημείο του δίσκου, με την φωνή της Björk να ανεβοκατεβαίνει οκτάβες και να δημιουργεί δικά της beats. Το κομμάτι είναι η τέλεια εγκλιμάτιση του ακροατή με την ατμόσφαιρα του άλμπουμ, ενώ ο ήχος εικάζει την δημιουργία και άνθιση ενός χαοτικού “μυκητιακού” κόσμου.
Στο εμβληματικό “Sorrowful Soil”, η καλλιτέχνιδα με την συνοδεία της μαγευτικής χορωδίας Hamrahlíð εξυμνεί την μητρότητα, με έναν περισσότερο λυπηρό και στενάχωρο τρόπο. Με σύνθεση και στιλ που θυμίζει Medúlla, το τραγούδι γράφτηκε πριν τον θάνατο της μητέρας της Björk και περιγράφει την δύσκολη συνειδητοποίηση της μελλοντικής απώλειας που θα ακολουθήσει.
Δεύτερη πράξη του Sorrowful Soil αποτελεί το επιταφικό “Ancestress”. Στο 7λεπτο κομμάτι και τρίτο single του δίσκου, η μουσικός αφηγείται στιγμές που έζησε με την μητέρα της σε μία συγκινητική και αρκετά ποιητική μελωδία. Η έναρξη του κομματιού με gong και η ερωτοτροπία του βιολιού με το παραδοσιακό balinese gamelan και καμπάνα συνθέτουν μια συγκινητική και συνάμα ελπιδοφόρα ατμόσφαιρα, σε ένα βαθιά συναισθηματικό ηχητικό κλίμα.
Στιγμιότυπο από το βίντεο του ‘Ancestress’
Σε μια πιο folk απόχρωση έπεται το “Fagurt Er í Fjörðum”, με την Björk να διασκευάζει απόσπασμα ενός εκ τα των ομορφότερων παραδοσιακών ισλανδικών τραγουδιών, γραμμένο από την Látra-Björg τον 18ο αιώνα μ.Χ.
Το στοιχειωτικό και ανατριχιαστικό “Victimhood” μιλάει για το μίζερο συναίσθημα της αυτοταπείνωσης, αυτοθυσίας και θυματοποίησης που μπορεί να βρεθεί κανείς σε οποιοδήποτε είδους σχέση. Η μίζερη θεματική του κομματιού συνοδεύεται ταιριαστά από μια πανέμορφη μελωδία μπάσων κλαρινέτων και ηλεκτρονικών μπάσων με την αίσθηση μιας αέναης κατάβασης, ώσπου να γίνει η θυματοποίηση αποδεκτή από το ίδιο το θύμα και να εξατμιστεί δια παντώς.
Γραμμένο αρχικά για το Utopia, το “Allow” γιορτάζει τη φιλία και την ανεμελιά, διδάσκοντας πως πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας μέσα από τα λάθη να ωριμάσει. Είναι ίσως η πιο αέρινη στιγμή μέσα στο δίσκο, χάρη στα φλάουτα, που γεφυρώνουν το δίσκο με τον προκάτοχό του.
Υπερευτυχισμένη, όπως στην εποχή του Vespertine, στο “Fungal City” τραγουδάει για τον έρωτα και την παιχνιδιάρικη σεξουαλική ζωή με το νέο της σύντροφο. Την πλαισιώνουν τα φωνητικά του serpentwithfeet. «Η ζωηρή του αισιοδοξία τυχαίνει να είναι και η πίστη μου» αναφέρει, ενώ όμποε, έγχορδα, κλαρίνα και τσέλο χορεύουν γύρω της.
Η Björk για το περιοδικό The Atlantic, σε ένα κλικ του Viðar Logi
Το “Trölla-Gabba” στα ισλανδικά σημαίνει φάρσα των τρολ και αποτελείται από αλλοιωμ΄ένες φωνές, που θυμίζουν την εποχή του Medúlla και ένα gabber beat διά χειρός των GMO.
Στο “Freefall” η Björk τραγουδά για την επιβίωση της αγάπης, μέσα από την εμπιστοσύνη και την επικοινωνία ενός ζευγαριού. Τα ώριμα φωνητικά της επενδύονται με μια πανέμορφη σύνθεση εγχόρδων, ενώ το staccato στο δεύτερο μισό του κομματιού καθιστά τη μελωδία ακόμη πιο δραματική.
Γράφοντας αυτές τις γραμμές, έχω χάσει το μέτρημα πόσες φορές έχω κάνει headbang στο ομότιτλο κομμάτι. Το επικό “Fossora” περιγράφει το “ρίζωμα” της μουσικού την εποχή του COVID σε ένα μέρος. Η εύθυμη και ορχηστρική του φύση με όμποε και κλαρίνα ως τα 2/3 του κομματιού διαταράσσεται με απόλυτο plot twist από ένα λεπτό απόλυτου σκληρού techno χάους.
«Όσο σε αγαπώ, τόσο δυνατότερη γίνεσαι, τόσο λιγότερο με χρειάζεσαι» είναι τα λόγια της Björk στην κόρη της στο καταληκτικό “Her Mother’s House”. Τη μελαγχολική φωνή της ντύνουν αγγελικά φωνητικά από την ίδια την Ísadóra. Πρόκειται για μια συγκινητική μπαλάντα, που αποτυπώνει το συναίσθημα της μάνας όταν ενηλικιώνεται το παιδί της και ανοίγει τα φτερά του.
Για την σειρά podcast “Sonic Symbolism”, από τον φακό του Viðar Logi
Τα βίντεο
Το ξεσηκωτικό avant-garde κλιπ του “Atopos” λαμβάνει χώρα σε έναν υπόγειο κόσμο, γεμάτο βρύα και μανιτάρια. Οπτικοποιεί με άριστο τρόπο τη διάθεση του δίσκου, μέσω ενός rave party στα έγκατα, με ιδιόμορφη χλωρίδα, outfits υψηλής ραπτικής κλαρίνα και κονσόλες. Εμφανίζονται ο Kasimyn των Gabber Modus Operandi ως DJ, καθώς και το σεστέτο κλαρινοπαικτών Murmuri, ντυμένοι με παντελόνια κλόουν. Στο ξέσπασμα του κομματιού, οι σκηνές εναλάσσονται αστραπιαία και η μουσικός χτυπιέται στο gabber beat μέχρι τελικής πτώσης.
Η οπτικοποίηση του “Ovule” αποτελεί μια πορφυρή αισθητική ευχαρίστηση στα μάτια του θεατή. Με την Björk έντονα βαμμένη να τραγουδά αισιόδοξα για την συναισθηματική νοημοσύνη και τον έρωτα, το βίντεο εναλλάσσεται μεταξύ της καλλιτέχνιδας και ενός avant-garde avatar που βρίσκεται μέσα σε ένα φλογερά κόκκινο ωάριο. To κλιπ, που φέρει την σκηνοθετική υπογραφή του υπερταλαντούχου Nick Knight, αποτελεί μια ωδή στην μόδα και την ψηφιακή τέχνη, παρόμοια με αυτή του “The Gate” από το Utopia, και προβάλει την αναγέννηση που προκύπτει μετά από μια ερωτική απογοήτευση με την έλευση ενός νέου έρωτα.
Στο βίντεο του “Ancestress”, που γυρίστηκε στα ηφαιστειογενή ορεινά εδάφη της Ισλανδίας, η Björk οδηγεί μια ακολουθία μουσικών κι ένα πνευματικό χορευτή, που υποδύεται την ψυχή της μητέρας της, συγκροτώντας μια μεταθανάτια τελετή, γεμάτη συμβολισμούς. Η ίδια και ο χορευτής, φοράνε μάσκες, εμπνευσμένες από τα ισλανδικά πουλιά hrossagaukur, ως μια αναφορά στο πνεύμα. Αργότερα στο κλιπ, ένα υγρό κυλά από την ίδια στο χορευτή, μέσω αυτών των μασκών: αντίστροφα απ’ τη βρεφική ηλικία, το παιδί πλέον φροντίζει τον γονιό. Οι μάσκες, εμπνευσμένες από τις αρκτικές αλεπούδες, που αλλάζουν τρίχωμα στις εποχές, υποδηλώνουν την κληρονομικότητα από γενιά σε γενιά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον βρίσκεται στην οπτική αισθητική του δίσκου με μανιτάρια, μύκητες και μικροάνθη να κοσμούν το εξώφυλλο σχηματίζοντας το όνομα της μουσικού σε μια δυσδιάκριτη σχηματική ενότητα, ενώ η ύπαρξη minisites για κάθε επιμέρους single του άλμπουμ με αρκετά ελκυστικές λεπτομέρειες για την σύνθεση και το νόημά τους, το κάνει πιο εξωστρεφές και επεξηγηματικό για όλους τους ακροατές.
Το ‘Björk’ που σχηματίζεται στο εξώφυλλο του “Fossora”
Σε αντίθεση με την προηγούμενη δισκογραφική της δουλειά, η ισλανδή μούσα γίνεται η επίγεια μητέρα, απόγονος, θύμα και ερωτικός θύτης του χώματος που σκάβει, με φτυάρι την αγάπη, τον έρωτα και την ελπίδα, σχεδιάζοντας ένα από τα πιο συναρπαστικά, πειραματικά και πολύπλευρα έργα τέχνης τόσο της πο΄λύχρονης καριέρας της, όσο και της εποχής μας.
Ακούστε το “Fossora” εδώ:
© 2022, Andreas Sotiroulis. All rights reserved.