Η αγαπημένη Ισλανδή Björk είναι αναγνωρισμένη για τους μουσικούς της πειραματισμούς και τις ανορθόδοξες μεθόδους να παράγει μουσική, διανύοντας μια καριέρα τριάντα ετών.
Μέσα στα 90s άλλαξε για πάντα το προσκήνιο της εναλλακτικής μουσικής, κυκλοφορώντας εμβληματικούς δίσκους με επιρροές από house, trip hop, κλασική, techno, ambient, τζαζ και πολυάριθμα άλλα μουσικά είδη. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια ποια δισκογραφική της στιγμή ήταν η αρχή της καθιέρωσής της ως σύμβολο του avant-garde. Ωστόσο, το εκπληκτικό έβδομο στούντιο άλμπουμ της, Biophilia (2011), που φέτος κλείνει δεκαετία, ήταν σίγουρα καθοριστικό για αυτή την εξέλιξη.
Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο concept άλμπουμ, που εξερευνά τη σχέση φύσης και τεχνολογίας. Για τη σύνθεσή του, η Björk εφηύρε δικά της πρωτότυπα μουσικά όργανα, που χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στην περιοδεία της. Κάθε κομμάτι μελετάει μια μουσική έννοια και οι στίχοι του είναι διττοί, αναφερόμενοι σε κάποιο φυσικό φαινόμενο που παρομοιάζεται με τις ανθρώπινες σχέσεις. Στο εξώφυλλο, η ίδια εμφανίζεται ως μια δασκάλα του σύμπαντος, με κόκκινα afro μαλλιά, φορώντας ένα sci-fi φόρεμα με χορδές και κρατώντας πετρώματα.
Biophilia Educational Project
Το 2011 η καλλιτέχνιδα συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας, ώστε να μετατρέψουν το δίσκο στο πρώτο μουσικό App που δημιουργήθηκε ποτέ. Πρόκειται για μια εκπαιδευτική εφαρμογή για iPad με 10 παιχνίδια, ένα για κάθε τραγούδι. Σκοπός τους να μάθουν τα παιδιά όλων των ηλικιών μουσικές έννοιες, να παίξουν τα κομμάτια και να δημιουργήσουν δικά τους. Συγχρόνως, εξοικειώνονται με τη βιολογία, την αστρονομία, τη χημεία και τη γεωλογία και προβληματίζονται με θέματα της ανθρώπινης φύσης, όπως η αγάπη, η αποτυχία, η ισότητα, οι φοβίες κ.ο.κ.
Στην ιστοσελίδα του πρότζεκτ οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βρουν πληροφορίες και οδηγίες για τη διδασκαλία και τη χρήση της εφαρμογής. Μέχρι στιγμής, περισσότερα από 30 σχολεία σε όλο τον κόσμο έχουν ενσωματώσει την εφαρμογή στο πρόγραμμα σπουδών τους, ενώ αποτελεί θέμα μελέτης και σε μουσικά πανεπιστήμια ανά τον κόσμο. Έτσι, η Björk πέτυχε να σπάσει τους συμβατικούς τρόπους εκμάθησης των παιδιών και να τα κάνει να χορέψουν στους ρυθμούς της φύσης, να προβληματιστούν και να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους.
Η μουσική
Το Biophilia ανοίγει με το «Moon», μια μπαλάντα που συσχετίζει την ανανέωση του φεγγαριού με αυτή του ανθρώπου έπειτα από μια αποτυχία. Η ασυνήθιστη κλίμακα του κομματιού είναι 17/8, όσες και οι φάσεις της σελήνης. Το βίντεο κλιπ γυρίστηκε αυθόρμητα μαζί με τη φωτογράφιση για το δίσκο. Η Björk τραγουδάει “Best way to start a new is to fail miserably”, ενώ μια σελήνη γεμίζει και αδειάζει σταδιακά.
Ακολουθεί το «Thunderbolt», για τη σύνθεση του οποίου χρησιμοποιήθηκαν πηνία Tesla που παράγουν σπίθες και ελέγχονται από μια οθόνη αφής. Θεματικά το κομμάτι είναι αφιερωμένο στις αστραπές, τις βροντές και στα θαύματα που περιμένουν οι άνθρωποι στη ζωή τους.
Το lead single «Crystalline» έχει breakcore και IDM επιρροές και δημιουργήθηκε με το πρωτότυπο όργανο gameleste, ένα υβρίδιο κρουστών – τσελέστας, που ελέγχεται μέσω iPad. Η Björk, πάνω από μια πιασάρικη μελωδία, τραγουδάει για το σχηματισμό των κρυστάλλων στις σπηλιές και την κλειστοφοβία των ανθρώπων, ενώ το outro είναι ένα amen break που συνέθεσε η ίδια σε drums.
Το υπαρξιακό «Cosmogony» γράφτηκε από την ίδια και τον ποιητή φίλο της Sjón, ώστε να περιγράψει τη δημιουργία του κόσμου αλλά και την τάση του ανθρώπου να δημιουργεί μύθους όταν δε μπορεί να εξηγήσει κάτι. Η χορωδία κάνει το τραγούδι ατμοσφαιρικό, συνοδεύοντας τα αιθέρια φωνητικά της μουσικού πριν καταλήξει σε χαώδεις κραυγές.
Το spooky «Dark Matter» είναι ένα πνευματικό τραγούδι χωρίς λέξεις, αφιερωμένο στη σκοτεινή ύλη του σύμπαντος και τη μη λεκτική επικοινωνία των ανθρώπων, με αλλοιωμένα φωνητικά και μελωδία χωρίς τόνο και κλίμακα, ώστε να δείξει πως το σύμπαν είναι ατέρμονο.
Όταν το National Geographic εντόπισε τη γεννετική καταγωγή της Björk , η μουσικός εμπνεύστηκε το «Hollow». Το τραγούδι, έχοντας ως θέμα το DNA και την κληρονομικότητα μελετάει τους μουσικούς ρυθμούς. Το βίντεο είναι αναπαράσταση της μεταγραφής του DNA σε ένα κύτταρο του οργανισμού, ενώ στο App μπορεί κανείς να φτιάξει δικούς του ρυθμούς συνθέτοντας πρωτεΐνες.
Το «Virus» είναι μια ρομαντική μπαλάντα, με θέμα τη σχέση μεταξύ ιού και ξενιστή και τη συμβίωση των ανθρώπων. Ο ιός έχει τόσο ανάγκη το κύτταρο για να επιβιώσει που καταλήγει να το καταστρέψει, όπως ακριβώς σε μια τοξική σχέση. Στη σύνθεση συμμετέχει ο Manu Delago, παίζοντας το ιδιαίτερο hang drum.
Στο «Sacrifice» η Björk εμπνευσμένη από το ζευγάρωμα στο ζωικό βασίλειο, με μελαγχολική φωνή κάνει λόγο για τις θυσίες που κάνει μια γυναίκα στο όνομα της αγάπης.
Το εκπληκτικό «Mutual Core» παραλληλίζει την τριβή των τεκτονικών πλακών της γης, που δημιουργούν σεισμούς και ηφαίστεια με τους συμβιβασμούς και τις προστριβές στις σχέσεις των ανθρώπων. Τα γαλήνια ambient κουπλέ διαδέχονται εκρηκτικά breakcore και techno ξεσπάσματα στη διάρκεια των ρεφρέν. Το βίντεο παρουσιάζει τη δημιουργία ενός ηφαιστείου, με τις πλάκες της Γης να φέρουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Το άλμπουμ κλείνει με το «Solstice», μια μπαλάντα που γιορτάζει το φως και την ελπίδα, περιγράφοντας την περιστροφή της Γης και την εναλλαγή των εποχών. Πρόκειται για ένα ποίημα που έγραψε ο Sjón και μελοποιήθηκε από την ίδια με μια πρωτότυπη άρπα βαρύτητας.
Ένα μπόνους κομμάτι σε ορισμένες εκδόσεις είναι το θορυβώδες «Náttúra», ένα single, τα έσοδα του οποίου διατέθηκαν για την προστασία της Ισλανδικής φύσης. Το κομμάτι είναι μια industrial σύνθεση που έγραψε η μουσικός, χρησιμοποιώντας συνθέσεις με drums που απέρριψε στο παρελθόν. Τους ζωηρούς ισλανδικούς στίχους της, ντύνουν τα ατμοσφαιρικά φωνητικά του Thom Yorke των Radiohead.
Στηρίζοντας άλλους μουσικούς, κυκλοφόρησε μια σειρά από remixes από παραγωγούς, όπως οι Death Grips και ο Σύριος Omar Suleyman, του οποίου το remix για το «Crystalline» συνδυάζει ανατολίτικο τσιφτετέλι με ηλεκτρονική μουσική και έχει επανεκτελεστεί από τη δική μας Μαρίνα Σάττι. Όλες οι νέες εκδοχές των τραγουδιών συγκεντρώθηκαν στο remix album Bastards (2012).
Στο σύνολό του ο δίσκος είναι ένα παιδαγωγικό αριστούργημα, μια ωδή στη φύση και τις επιστήμες που ωθεί τους ακροατές να προβληματιστούν και να ερευνήσουν. Είναι, ωστόσο, και η απόδειξη πως η Björk είναι ένα ανήσυχο πνεύμα που δε μένει ποτέ στάσιμο, αντιθέτως καινοτομεί και αγκαλιάζει την τεχνολογία κάθε φορά που παρουσιάζεται η ευκαιρία. Τόσο τα τραγούδια, όσο και ολόκληρο το εκπαιδευτικό εγχείρημα ήρθαν για να αλλάξουν τον τρόπο που εκλαμβάνουμε τη μουσική και την εκπαίδευση και να μας ωθήσουν να κάνουμε ένα βήμα πέρα από τα τετριμμένα.
© 2021 – 2022, Andreas Sotiroulis. All rights reserved.