Στον απόηχο της σαρωτικής επιτυχίας των δύο πρώτων άλμπουμ Debut και Post, η Ισλανδή καλλιτέχνιδα επιστρέφει στις 20 Σεπτεμβρίου του 1997 με το εκρηκτικό και μαχητικό Homogenic. Εν όψει των 25ων γενεθλίων του και μιας και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για το δίσκο, αποφασίσαμε με τον εξαιρετικό Ανδρέα Σωτηρούλη να συνεργαστούμε σε ένα επετειακό special.
Ιστορία
Μετά τους έντονους και εξωστρεφείς ρυθμούς ζωής της Björk στην Αγγλία, όπου ως τότε είχε σημειώσει την μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία της, το επόμενό της βήμα ήταν μια επιστροφή στο σπίτι και στις ρίζες της, με ένα έργο που θίγει αυτή την αντίθεση της κοσμοπολίτικης ζωής με την ισλανδική. Η παραγωγή του, που διόμισυ δεκαετίες έπειτα ακούγεται ολόφρεσκη, πραγματοποιήθηκε δια χειρός της ίδιας της Björk, του εξαιρετικού σκωτσέζου θρύλου της trip hop, Howie B, και του αείμνηστου και μοναδικού Mark Bell.
To άλμπουμ έχει άμεσες επιρροές από την διαμονή της καλλιτέχνιδας στην Ισπανία, όπου και ολοκλήρωσε το άλμπουμ, αλλά και την ανάγκη της να επουλωθεί από τα τραύματα που αντιμετώπισε, τόσο με τη σωματική επίθεση σε μια αυθαδώς παρεμβατική ρεπόρτερ, όσο και με την βιντεοσκοπημένη αυτοκτονία ενός stalker της λίγους μήνες μετά την απόπειρα δολοφονίας της. Τα παραπάνω γεγονότα αποτέλεσαν μάλιστα έμπνευση για την παραγωγή του So Broken, του μοναδικού ως τώρα τραγουδιού της Björk στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η ακουστική κιθάρα:
Το εμβληματικό εξώφυλλο, η απαθανάτιση ενός πολεμιστή με όπλο την αγάπη, πρόθυμου να κάνει τα πάντα για να υπερασπιστεί το σπίτι και την πολιτισμική κληρονομιά του, φωτογραφήθηκε από τον Nick Knight, ενώ την καλλιτεχνική σκηνοθεσία και επιμέλεια της φωτογράφισης επιμελήθηκε ο Alexander McQueen, με τον οποίο υπήρξαν πολύ στενοί συνεργάτες και φίλοι. Όσο περιόδευε ανά τον κόσμο, ένιωθε και αντιμετωπίζονταν σαν ένας παγκόσμιος κάτοικος, κάτι που θέλησε να απεικονίσει στη φιγούρα: παραδοσιακοί αφρικανικοί δακτύλιοι στο λαιμό, ευρωπαϊκό μανικιούρ, γιαπωνέζικο κιμονό και μαλλιά από τις φυλές Hopi & Tewa της γηγενούς Αμερικής την κοσμούν.
Το εξώφυλλο του Homogenic
Μουσική
Για την τραγουδοποιό, το Homogenic (ή Ηomogeneous, όπως ήταν ο αρχικός τίτλος του), ήταν ο πρώτος δίσκος που εστίαζε σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Επιθυμούσε τα beats του δίσκου να μιμούνται ηφαιστειακές εκρήξεις και πίδακες της πατρίδας της, συνθέτοντας έτσι κραυγαλέους ηλεκτρονικούς συνδυασμούς και loops, άλλοτε πιο trip hop, άλλοτε πιο glitchy και industrial. Αυτή η αξιοζήλευτη ηλεκτρονική πτυχή του δίσκου δένει με απόλυτη μαεστρία με την πιο κλασσική: αριστουργηματικές ενορχηστρώσεις εκτελούνται από το Ισλανδικό οκτέτο εγχόρδων και μεταφέρουν τον ακροατή στις ειδυλλιακές πεδιάδες της χώρας των πάγων. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που αργότερα χαρακτηρίστηκε ως το άλμπουμ – κορύφωση της trip hop, και αποτέλεσε κληρονομιά στην pop των 90s, επηρεάζοντας δεκάδες καλλιτέχνες.
Ο μικρόκοσμος και η χλωρίδα στο σύμπαν του Homogenic
Το στοιχειωτικό “Hunter” ανοίγει το δίσκο, με τη Björk να αυτοπαρουσιάζεται ως κυνηγός, νιώθοντας την πίεση να γράψει μουσική, ώστε να «ταΐσει» όσους εξαρτιούνται από αυτή. Ακολουθεί το “Jóga”, αφιερωμένο στην πατρίδα της και την αγαπημένη της φίλη, που ξεχωρίζει για τα φωνητικά της και για την ηφαιστειακή έκρηξη στη γέφυρα. Η ρομαντική μπαλάντα “Unravel” περιγράφει τον πόνο μιας σχέσης εξ’ αποστάσεως, όπου η αγάπη ξετυλίγεται σαν κλωστή. Ακορντεόν δημιουργεί τον ήχο του κουβαριού, για να καταλήξει σε ένα πανέμορφο outro με εκκλησιαστικό όργανο.
Στο δραματικό “Bachelorette” διηγείται ποιητικά μια τοξική σχέση, πάνω από μια συγκλονιστική μελωδία εγχόρδων. Η γυάλινη αρμόνικα σε αντιπαράθεση με τα ηφαιστειακά beats στο “All Neon Like” κάνει το κομμάτι διαστημικό, όσο η μουσικός στιχουργικά δείχνει τη διάθεσή της να θεραπεύσει τον αγαπημένο της. Tο “5 Years” είναι μια έκρηξη αγανάκτησης για κάποιον διστακτικό ερωμένο της, που δε μπορούσε να διαχειριστεί την αγάπη που του προσέφερε και η μελωδία κλιμακώνεται από ηλεκτρονική σε ορχηστρική. Μόλις το κομμάτι καταλήξει σε ένα όργιο από beats και έγχορδα, διαδέχεται το “Immature”: μια σκωπτική trip hop εξομολόγηση, ότι μόνο εκείνη μπορεί να συμπληρώσει τις χαμένες πτυχές του εαυτού της.
Το χορευτικό κι εύθυμο “Alarm Call” είναι μια έκκληση στους ανθρώπους να αλλάξουν τον κόσμο. Ο δίσκος ολοκληρώνεται με δύο άκρως αντιθετικά κομμάτια: το “Pluto” είναι μια εμβληματική και θορυβώδης IDM και techno στιγμή, όπου η ίδια αυτοκαταστρέφεται και κραυγάζει, για να ξαναγεννηθεί στο ατμοσφαιρικό “All Is Full of Love”, τραγουδώντας “Θα σου δοθεί αγάπη / ίσως όχι από τις πηγές που έδωσες τη δική σου”.
Βίντεο
Το βίντεο του “Jóga”, του πρώτου single του άλμπουμ, αποτελεί μια ωδή στην ψηφιακή τέχνη του βίντεο σαν σπουδή. Με την καλλιτέχνιδα να εμφανίζεται για μερικά δευτερόλεπτα στο κλιπ ενώ βρίσκεται ξαπλωμένη στην μαύρη άμμο που κοσμεί πολλές παραλίες της Ισλανδίας, το βίντεο προβάλλει σε 3D προσομοιώσεις τα ορεινά και πεδινά τοπία της χώρας. Ο συνδυασμός του ανέκφραστου προσώπου της Björk με την ζωντάνια της φύσης που βρίσκεται στον θώρακά της, αλλά και η αντίθεση των συναισθηματικών τοπίων και μουσικών οργάνων με τον ηλεκτρονικό οπτικοακουστικό προγραμματισμό αγγίζουν και το βασικό νόημα του άλμπουμ.
Ακολουθεί ένα από τα πιο διηγηματικά βίντεο της Björk, το οποίο αποτελεί και το sequel του “Isobel” από το Post και του “Human Behaviour” από το Debut. Στο βίντεο του “Bachelorette” βλέπουμε μια κοπέλα της φύσης να προσπαθεί αδιάκοπα να μεταφέρει το μήνυμά της από το δάσος στην πόλη, με την βιομηχανία να την εμπορικοποιεί αναγκάζοντάς την να επιστρέψει στο δάσος της. Σκηνοθέτης του, όπως και στο “Jóga”, ήταν ο Michael Gondry, με το βίντεο να κερδίζει το βραβείο MTV καλύτερης Σκηνοθεσίας, και να είναι υποψήφιο για Grammy καλύτερου μουσικού βίντεο σε μορφή ταινίας μικρού μήκους.
Το “Nature Is Ancient”, συμπεριλήφθηκε μόνο στην ιαπωνική έκδοση του Homogenic αλλά και ως b-side στο “Bachelorette” με τον τίτλο “Μy Snare”. Μπορεί να μην κυκλοφόρησε ποτέ ως single, όμως το βίντεο του κομματιού βγήκε πέντε χρόνια αργότερα, το 2002, ένεκα της περιοδείας Greatest Hits και της ομώνυμης συλλογής επιτυχιών της. Το βίντεο απεικονίζει τον τρόπο αναπαραγωγής και δημιουργίας της ανθρώπινης ζωής μέσα από ένα τρισδιάστατο μικροσκόπιο.
Για το βίντεο του “Hunter”, η Björk συνεργάστηκε με τον Paul White. Επεδίωξε κάτι μινιμαλιστικό, αφού μέσα στα 4 έτη, η βιντεογραφία της είχε ακολουθήσει κάθε δυνατή κατεύθυνση. Σε αυτό, η μουσικός εμφανίζεται σε λευκό φόντο και χωρίς μαλλιά, να μεταμορφώνεται σε techno κυβερνοαρκούδα. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ καινοτόμο για το 1998, αφού τα 3D γραφικά χρειάστηκαν μήνες για να ολοκληρωθούν και η παραγωγή κόστισε £250.000.
Το “Alarm Call” σκηνοθετήθηκε από τον Alexander McQueen και παρουσιάζει την καλλιτέχνιδα να επιβιώνει πάνω σε σχεδία, σε έναν ποταμό. Παίζει με φίδια, έντομα κι άλλα ζώα, μέχρι που εγκλιματίζεται πλήρως στη φύση.
Για το αριστουργηματικό και επίσης καινοτόμο κλιπ του “All is Full of Love”, η Björk οραματίζονταν κάτι sci-fi και σεξουαλικό, έτσι συνεργάστηκε με τον Chris Cunningham. Στο αισθησιακό φιλμ, που ντύνει η trip hop εκδοχή του κομματιού, δύο ρομπότ κάνουν έρωτα και φιλιούνται παθιασμένα, περνώντας από το σκοτάδι στο φως. Ανδροειδή και βραχίονες σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν για το γύρισμα, ενώ εφαρμόστηκαν επίσης εξελιγμένα 3D effects για να τους δώσουν ζωή.
Περιοδεία
Το Homogenic Τour είχε συνολικά 50 στάσεις ανά τον κόσμο, ενώ την Björk συνόδευσε η Ισλανδική Οκταφωνία Εγχόρδων και ο ίδιος ο Mark Bell για την διαχείριση του ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Με την ερμηνεύτρια ξυπόλυτη να φοράει ένα λευκό κοντό φόρεμα με αιθέρια και ημιδιάφανα μανίκια, το μισό της πρόσωπο λευκό και τα χαρακτηριστικά μαύρα πυκνά μαλλιά της να χορεύουν στον ρυθμό του παντρέματος εγχόρδων με ηλεκτρονικά και ηφαιστειακά μπάσα, υψηλά vibrato και ανατριχιαστικά ουρλιαχτά και έναν έντονο πράσινο νέον φωτισμό να διακατέχει την σκηνή, ήταν σίγουρα μια αξέχαστη και μοναδική εμπειρία για τους παρευρισκόμενους. Η περιοδεία μαγνητοσκοπήθηκε στο Cambridge και κυκλοφόρησε σε DVD, ενώ ηχογραφήθηκε στιγμιοτυπικά και σε live album, αυτή την φορά μέσω soundboard και όχι ηχογράφησης από βιντεοκασέτες, όπως είχε γίνει στα δύο προηγούμενα tours, με αποτέλεσμα ο ήχος να είναι εμφανώς ευκρινέστερος και καθαρότερος.
To Homogenic δικαίως αποτελεί, ακόμα και 25 χρόνια μετά την άφιξη του πρώτου βινυλίου του σε πάγκο δισκάδικου, μια από τις καλύτερες μουσικές κυκλοφορίες τόσο των 90s, όσο και του 20ου αιώνα εν γένει. Η καινοτομία στον ήχο και την παραγωγή του άλμπουμ, καθώς και ευφυής συνύπαρξη έθνικ στοιχείων και κλασικών εγχόρδων με trip hop και techno beats, αποτέλεσαν έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες (Madonna, Rihanna, FKA Twigs κ.α.). Μέσα από αυτό το έργο η Björk επανασυστήθηκε, έφτιαξε τον δικό της στρατό από συναισθηματικούς στρατιώτες, έδωσε νέο ορισμό στην αγάπη και έδειξε τα “συναισθηματικά τοπία” της σε όσους είχαν την θέληση και την δύναμη να τα δουν.
Ακούστε το Homogenic εδώ:
© 2022, Tasos Mpanos. All rights reserved.